Afbeeldingen: 19 het atelier architecten
Het waarderen van talent, het ontwikkelen van vaardigheden, kennisdeling, elkaar in de kracht zetten, coachen, durven te ontdekken en leren van ‘fouten’ staan in het onderwijs centraal. Maar hoeveel ruimte geven we voor deze kernwaarden binnen de ontwikkeling van ons vakgebied Onderwijshuisvesting? Wat zijn de kansen van een programmatische aanpak, moeten we innoveren of juist gebruik maken van bestaande oplossingen?
Te vaak bewandelen we als vanzelfsprekend de bekende, vertrouwde, traditionele weg. Het versnellen van de mega grote landelijke vervangingsopgave voor onderwijshuisvesting roept om een andere aanpak. Met het Innovatieprogramma Onderwijshuisvesting stimuleert de Rijksoverheid inmiddels het werkveld om gezamenlijk standaarden te ontwikkelen, te delen en innovatieve samenwerkingen tot stand te brengen. Een waardevol initiatief, maar ook omvangrijk en daarmee wellicht ook (te) complex en tijdrovend alvorens we gezamenlijk van de landelijke aanpak gaan profiteren. Een programmatische aanpak voor een bundeling van projecten zien wij als een kansrijke mogelijkheid om direct te starten met projecten, waarbij op pragmatische wijze in kort tijdsbestek schaalvoordelen, tijdwinst en synergie behaald worden. Maar het betekent wel dat we, net als in het onderwijs, ontwikkelgericht moeten denken en bereid moeten zijn om bepaalde gewoontes los te laten.

Het wiel gebruiken!
Elke leerling, is uniek. Datzelfde geldt voor een medewerker, de wijk waarin het gebouw staat, de locatie en het type onderwijs. Voor al die kwaliteiten geldt dat zij een uniek schoolgebouw verdienen. Maar betekent dit dat elk huisvestingsproject ook een uniek proces en nieuwe aanpak vraagt? In afgelopen decennia hebben opdrachtgevers, adviseurs en uitvoerende partijen veel kennis en ervaring opgedaan met het vernieuwen van onderwijshuisvesting. De praktijk leert ons dan ook dat op de verschillende projecten veel vergelijkbare ontwerpvoorstellen zich herhalen, wat desondanks leidt tot unieke schoolgebouwen. Wat blijkt? Adviseurs hanteren al slim gekozen technische uitgangspunten die repeteerbaar zijn op vele onderwijsprojecten. Als we durven en kunnen vertrouwen op een goed gestandaardiseerd fundament dat een groot aandeel van het ontwerpvraagstuk al dekt, dan kunnen we de ontwerptijd en keuzestress op projecten flink reduceren. Toch worden veel projecten nog van begin tot eind vaak als een nieuwe opgave opgestart en georganiseerd. Wij hebben inmiddels de ervaring dat met goed bedachte bouwstenen (proces en product), gebaseerd op jarenlange ervaring, je de opdrachtgever en gebruikers in het bouwproces goed kunt ontzorgen. Daardoor kun je juist de focus leggen op de keuzes die voor de gebruikers en de omgeving relevant zijn, zoals de vertaling van de eigen onderwijsvisie, de interne processen en samenwerking, de eigen identiteit en een reële gebouwexploitatie. Dan kunnen we de toegevoegde waarde voor het onderwijs pas echt centraal stellen! Grote winst valt dus te behalen als we gezamenlijk investeren in een stevig fundament.
Wij geloven dat een innovatief proces, waar slim gebruik wordt gemaakt van 'lessons learned' en 'proven technology' het verschil maakt.

Een uniform basisontwerp in Amersfoort
In Amersfoort heeft RYSE een programmatische aanpak gehanteerd door parallel aan de uitrol van vier nieuwbouwprojecten een uniform gebouwontwerp te ontwikkelen. Het heeft lef en vertrouwen van de schoolbesturen in de wijk Schothorst gevraagd om ruimte te geven voor deze innovatieve samenwerking. Vincent Deuning, partner en adviseur bij RYSE: “Wij zijn de schoolbesturen zeer dankbaar dat wij dit traject met hen mogen doorlopen. Voor ons is het een inspirerend voorbeeld van een aanpak waar opdrachtgevers, adviseurs en uitvoerende partijen een innovatieve en duurzame samenwerking aangaan. Door niet telkens het wiel op nieuw uit te hoeven vinden (technische ontwerpkeuzes zijn voor de vier projecten in één keer gemaakt), konden we het ontwerpproces versnellen, zijn faalkosten flink gereduceerd, konden uitvoerende partijen scherp aanbieden en waren er tijdens de realisatie weinig tot geen onvoorziene zaken. De aanpak in Amersfoort is een voorbeeld hoe direct gestart kan worden met een programmatische aanpak, zonder dat dit tot vertraging op de uitrol van projecten leidt. Het succes van Amersfoort zit niet alleen in het gezamenlijk hanteren van een uniform gebouwontwerp en een slim ontwikkelde keuzecatalogus. De grootste succesfactor is de wijze waarop er wordt samengewerkt. Een repeterend en goed voorspelbaar ontwerpproces maakt de samenwerking voor gebruikers en ontwerpers prettiger en efficiënter. Bij succesvolle resultaten op het ene project komt de bouwteampartner (aannemer) in aanmerking om een aanbieding te mogen doen voor het volgende project. Kortom, er zit ook echt een positieve prikkel in de samenwerking ingebouwd om met elkaar te blijven investeren in het optimaliseren van proces en van de producten. Marktconformiteit blijft daardoor ook geborgd.

Individuele keuzes
De aanpak voor de nieuwbouw van vier scholen in de wijk Schothorst te Amersfoort is gebaseerd op een uniform gebouwontwerp, waarbij vier unieke scholen worden gerealiseerd. Dit ontwerp biedt ruimte voor individuele keuzes en zorgt voor optimale kwaliteit binnen een reëel kostenplaatje. Vincent over deze aanpak: “Het uniform basisontwerp is modulair en aanpasbaar, met bouwstenen die als ‘legoblokjes’ kunnen worden gebruikt. Dit resulteert in unieke schoolgebouwen met ruime keuzemogelijkheden voor ruimtelijke ordening, inbouw en exterieur. Ongeveer 70 procent van het gebouw, met name ten aanzien van en de technische structuur, ligt vroegtijdig vast. Dit biedt al vroeg in het proces veel grip op kwaliteit, planning en kosten. Door een versneld ontwerpproces verminderen eveneens de ontwerpkosten.” Het werken met bouwstenen maakt het ontwerpproces sneller en concreter. Vincent: “Door een bewezen uniform basisontwerp te gebruiken, kunnen projecten sneller van Voorlopig Ontwerp naar Technisch Ontwerp gaan. Het uniform ontwerp wordt steeds geactualiseerd op basis van leerpunten, wat de kwaliteit verbetert. Intensieve samenwerking tussen partijen is essentieel, waarbij schoolbesturen gezamenlijk aannemers en ontwerpers contracteren. Dit leidt tot duurzame samenwerking en betere afstemming met de markt, wat faalkosten en projectrisico’s vermindert. Het grote voordeel van de Amersfoortse aanpak is dat er een concept ontwikkeld is dat niet slechts door enkele marktpartijen gerealiseerd kan worden. Kortom, de opdrachtgever is niet afhankelijk van een enkele marktpartij, waardoor de marktconformiteit en leverbaarheid gewaarborgd blijft.”
Gezamenlijke aanpak
“Het betekent niet dat we voortaan altijd moeten werken met een uniform basisontwerp. Er zijn genoeg andere manieren, zoals bijvoorbeeld het Innovatief Partnerschap in Amsterdam. De kern zit in het werken met dezelfde partijen voor een bundeltje projecten. Het voordeel is dat deze partijen de gezamenlijke doelstellingen en wensen van de opgave begrijpen, waardoor ze beter in staat zijn om deze te vertalen naar concrete gebouwoplossingen. De standaarden die je ontwikkelt tijdens je eerste project kun je direct toepassen op de volgende projecten. Op die manier werken we ‘on the job’ aan goede standaarden en vullen we de ‘bibliotheek’ van de programmatische aanpak.”
“Het gaat om samen de verantwoordelijkheid pakken en lef tonen om oude patronen en gewoontes los te laten en de kansen van een programmatische aanpak te verzilveren. Wij delen graag onze kennis en ervaringen en leren graag van uw inzichten om uiteindelijk gezamenlijk grote stappen te zetten in het verduurzamen van onderwijshuisvesting.