Uniform basisontwerp - Expertise delen leidt tot het beste schoolgebouw

Terwijl de praktijk laat zien dat voor een groot deel van ontwerpopgaves veel dezelfde oplossingen worden gehanteerd. Waarom dan niet kiezen voor een uniform basisontwerp voor onderwijsgebouwen, waarin veel expertise is geborgd en er toch veel ruimte voor individuele ontwerpkeuzes resteert? Dit is namelijk de manier om optimale kwaliteit te realiseren binnen een reëel kostenplaatje, waarin de risico’s voldoende worden beheerst en het proces wordt versneld. Vincent Deuning, partner en huisvestingsadviseurs bij RYSE, deelt zijn ervaringen en visie over het hanteren van een uniform basisontwerp, mede aan de hand van de nieuwbouw van vier scholen voor vier verschillende schoolbesturen in Amersfoort.

Een beproefde standaard
Een uniform basisontwerp is modulair en dus ruimtelijk aanpasbaar. Samen met het onderwijs is er een uniform basisontwerp ontwikkeld: bouwstenen die je als ‘legoblokjes’ kunt plaatsen en kunt verschuiven om tot een optimale gebouwopzet te komen. Dit betekent niet dat de gebouwen dezelfde look en feel hebben. Er zijn ruime keuze mogelijkheden als het gaat om ruimtelijke ordening, inbouw (sfeer en identiteit) en exterieur (architectuur). Hierdoor ben je in staat om vanuit een uniform concept en uniforme aanpak tot unieke schoolgebouwen te komen. Vincent: “Een uniform basisontwerp kan natuurlijk interessant zijn voor bijvoorbeeld één schoolbestuur met meerdere gebouwen in de portefeuille. Toch biedt het ook kansen op veel grotere schaal. In Amersfoort zien we dat hetzelfde uniform basisontwerp ook werkt voor verschillende schoolbesturen die juist de samenwerking hebben gezocht.”

Focus op toegevoegde waarde
Met de slimme bouwstenen ligt ongeveer 70 procent van het gebouw en de (technische) structuur vroegtijdig vast. Zo is er grip op kwaliteit, planning en kosten. Het geeft ruimte om juist de focus te leggen op de keuzes die voor de gebruikers en de omgeving relevant zijn; de vertaling van de eigen onderwijsvisie, activiteiten, wensen en identiteit. Door op voorhand te werken met bijvoorbeeld een keuzecatalogus worden de mogelijkheden in beeld gebracht. Opdrachtgevers en gebruikers krijgen daardoor in een vroeg stadium concreet inzicht in (reële) keuzemogelijkheden. Dergelijke keuzevoorstellen zijn echter niet in beton gegoten, maar fungeren als vliegwiel om in kort tijdsbestek met elkaar tot gedragen keuzes te komen.

Efficiënt proces met grip
Het werken met en denken in bouwstenen maakt het ontwerpproces sneller concreet en tastbaar. “Doordat gebruikers en ontwerpers samen sneller tot keuzes komen, waarbij de haalbaarheid zich op voorhand heeft bewezen, wordt het ontwerptraject sneller doorlopen. Minder procestijd vertaalt zich uiteraard ook naar minder proceskosten. Een flinke reductie op de ontwerpkosten is haalbaar, als bij de start van het project een bewezen uniform basisontwerp beschikbaar is. Al zien wij ook al resultaat bij de scholen in Amersfoort, waar het opstellen van het uniform basisontwerp behoort tot de opdracht. Op deze schaal met 4 scholen zien we voordeel op de benodigde doorlooptijd en op de ontwerpkosten voor de technische uitwerking van de projecten. We zien de mogelijkheden om vanuit een Voorlopig Ontwerp versneld door te stomen naar een Technisch Ontwerp”, aldus Vincent. De kracht is dat het uniform ontwerp steeds geactualiseerd wordt; leerpunten worden verwerkt voor de volgende projecten. Vincent licht toe: “Hoe mooi zou het zijn als je op grotere schaal een standaard kan doorontwikkelen waar alle scholen in Nederland van kunnen profiteren? Er wordt door die lessons learned zoveel waarde toegevoegd aan de kwaliteit!” Doordat projecten in uitvoering en projecten in ontwerpfasen parallel aan elkaar lopen kan in alle fasen van het project afstemming met de markt plaatsvinden op maakbaarheid, kostenontwikkelingen en de beschikbaarheid van materialen. Bij een nog intensievere samenwerking met de markt liggen er kansen voor meer leveringszekerheid (vroegtijdig reserveren van productiecapaciteit), schaalvoordeel (kostenreductie), kwaliteitsverbetering (productontwikkeling). Door het lerende effect nemen faalkosten en projectrisico’s voor zowel opdrachtgever als opdrachtnemer af.

Een duurzame samenwerking
Het gezamenlijk hanteren van een uniform gebouwontwerp vereist een intensieve en transparante samenwerking tussen partijen. “In Amersfoort bijvoorbeeld bewaken we de uitgangspunten doordat het uniform basisontwerp door de vier schoolbesturen gezamenlijk is vastgesteld. De verschillende schoolbesturen blijven echter zelf bouwheer van de eigen opgave. Binnen een programmateam bewaken we de ontwikkeling en de eventuele bijstelling van het uniform basisontwerp, zodat er aansluiting gehouden wordt op actuele ontwikkelingen”, aldus Vincent. “Doordat de schoolbesturen gezamenlijk de aannemer en ontwerpende partijen gecontrac teerd hebben ontstaat ook hier een duurzame samenwerking: partijen werken voor ruim 5 jaar met elkaar samen waarbij de haalbaarheid van de projecten in volgtijdelijkheid van elkaar afhankelijk zijn. Zowel bestuurlijk als inhoudelijk vraagt dit om een goede samenwerking; het respecteren van het gezamenlijke en het eigen belang.” “In Amersfoort zien we het commitment van de aannemer terug in reële en scherpe voorstellen en zien we dat de beleidsmedewerkers van de verschillende schoolbesturen elkaar (nog) beter weten te vinden. Een zeer waardevolle bijvangst”, zegt Vincent, “wij zijn ervan overtuigd dat het concept van een uniform basisontwerp bijdraagt aan versnelling van de grote vervangings- en nieuwbouwopgave in het onderwijs en de kwalitatieve verbetering van onderwijsgebouwen. We gaan graag het gesprek met marktpartijen, producenten, leveranciers, ontwerpende partijen en opdrachtgevers aan om de volgende stap te zetten.

Afbeeldingen: 19 het atelier architecten